Wist je dat…. bijstand geen inkomen is, maar een voorziening?

Het is de laatste tijd vaak in het nieuws geweest: gokken met bijstandsgelden. De vraag is: mag dat? De bijstand wordt vaak beschouwd als inkomen waarmee de ontvanger mag doen wat hij wil. Maar daar zitten twee misverstanden in. De bijstand is namelijk geen inkomen én het is daarom ook niet vrij besteedbaar.

De bijstand is geen inkomen
Om de bedoeling van de bijstand te onderzoeken, moeten we terug naar 1965. In dat jaar werden de zogenoemde armenwetten uit 1912 en 1854 vervangen door de Algemene bijstandswet (ABW). Uitgangspunt was daarbij dat het verkrijgen van bijstand geen gunst is, maar een juridisch afdwingbaar recht (Tweede Kamer, 1991-1992, 22 545, nr. 3). Met de inwerkingtreding van de ABW op 1 januari 1965 werd aan het stelsel van sociale zekerheid een fundamentele voorziening toegevoegd. Deze voorziening kan nooit verder strekken dan het voorzien in de noodzakelijke kosten van het bestaan (Tweede Kamer, vergaderjaar 2002–2003, 28 870, nr. 3). Dat het vandaag de dag wordt opgevat als een inkomen geeft aan hoe ver de huidige opvattingen van de bijstand verwijderd liggen van de oorspronkelijke bedoeling.

De bijstand is niet vrij besteedbaar
Bijstand is dus, zoals gezegd, bedoeld om te voorzien in de noodzakelijke kosten van het bestaan (Artikel 11 lid 1 PW). Dat kan gaan om algemene kosten (algemene bijstand, artikel 5 aanhef onder b) of bijzondere individuele kosten (bijzondere bijstand, artikel 5 aanhef onder c en artikel 35 lid 1 PW).

De wetgever heeft zelfs in de wet bevoegdheden gegeven om op te treden als de bijstand niet wordt besteed aan het daarvoor bestemde doel. Zo staat het in artikel 57 van de Participatiewet: Indien en zolang er gegronde redenen zijn om aan te nemen dat de belanghebbende zonder hulp niet in staat is tot een verantwoorde besteding van zijn bestaansmiddelen, kan het college…. In het vervolg van het artikel is geregeld dat het college de burger kan dwingen om mee te werken aan doorbetalingen of dat het college kan overgaan tot het verstrekken van bijstand in natura. Ook uit artikel 56a lid 2 blijkt dat de wetgever er alles aan gelegen is dat de bijstand besteed wordt aan huur, gas, water en stroom en de verplichte zorgverzekering. Kortom, aan de noodzakelijke kosten van het bestaan.

Dit betekent dat niet noodzakelijke kosten dus ook niet in aanmerking komen voor bijstand. Artikel 14 van de PW geeft – logischerwijs - geen limitatieve opsomming van wat als ‘niet noodzakelijk’ wordt aangemerkt. Voorbeelden die gegeven worden zijn: boetes, alimentatieverplichtingen, alternatieve geneeswijzen, geleden of toegebrachte schade, en de vrijwillige premiebetaling in het kader van een publiekrechtelijke verzekering. Artikel 15 gaat nog een stapje verder. Dat artikel stelt dat alles wat een voorliggende voorziening niet als noodzakelijk heeft gedefinieerd niet in aanmerking kan komen voor (bijzondere) bijstand. Dat is waarom bijvoorbeeld de tandartskosten niet in aanmerking komen voor bijstand. De zorgverzekeringswet heeft namelijk bepaald dat die kosten over het algemeen niet noodzakelijk zijn.

De bijstand is een doeluitkering
Uit het voorstaande kan alleen maar geconcludeerd worden dat de bijstand een doeluitkering is. Een doeluitkering is geld of een vergoeding verstrekt door een overheidslichaam en bestemd voor een vooraf bepaald en voorgeschreven doel. Het doel van de Participatiewetuitkering is een geldelijk verstrekking om in de noodzakelijke kosten van het bestaan te kunnen voorzien.

Terug naar het gokken: bij gokken met uitkeringsgelden is dus níet de vraag hoe de inkomsten gekort zouden moeten worden, maar of gokken tot de noodzakelijke kosten van het bestaan kunnen worden gerekend… Dezelfde vraag moet trouwens gesteld worden bij bijstandsgelden (Bbz uitgezonderd) die worden besteed aan investeringen in een onderneming. De wetgever schrijft ons nog steeds voor om ons dan af te vragen of dit kwesties zijn van bittere noodzaak.